वंध्यत्वाचा परिचय, वंध्यत्वाची कारणे

व्याख्या: वंध्यत्वाची व्याख्या नियमित असुरक्षित कोल्टुसच्या एक किंवा अधिक वर्षांच्या आत गर्भधारणा न होणे अशी केली जाते दोन प्रकार: (1) प्राथमिक वंध्यत्व: ज्या रुग्णांना

दोन प्रकार: (१) प्राथमिक वंध्यत्व: ज्या रुग्णांना कधीच गर्भधारणा झाली नाही. (२) दुय्यम वंध्यत्व: ज्या रुग्णांना पूर्वीची गर्भधारणा झाली आहे परंतु नंतर गर्भधारणा होऊ शकली नाही.

घटना

• 80% जोडप्यांना इच्छा असल्यास गर्भधारणा होते.
• 10% जोडप्यांना दुसऱ्या वर्षाच्या शेवटी गर्भधारणा होते.
• 10% जोडपी वंध्य राहतात.

मधील प्रजनन क्षमता जबाबदार घटक

स्त्रिया

1. डिम्बग्रंथि घटक (ओव्हुलेशन)
2. ट्यूबल फॅक्टर: फॅलोपियन ट्यूब पेटंट असावी.
3. गर्भाधानानंतर 3-5 दिवसांनी गर्भ गर्भाशयाच्या पोकळीत पोहोचला पाहिजे.
4. एंडोमेट्रियम रोपणासाठी ग्रहणक्षम असले पाहिजे आणि कॉर्पस ल्यूटियम पुरेसे कार्य केले पाहिजे.

पुरुष

1. निरोगी शुक्राणु योनीमध्ये जास्त प्रमाणात जमा केले पाहिजेत
2. स्पर्मेटोझोआमध्ये बदल (कॅपॅसिटेशन, एरोसोम रिॲक्शन) होऊन हालचाल झाली पाहिजे.
3. गतीशील शुक्राणूजन्य गर्भाशयाच्या मुखातून गर्भाशयाच्या पोकळीत आणि फॅलोपियन ट्यूबमध्ये चढले पाहिजे.
4. स्पर्मेटोझोआने ट्यूबच्या एम्पुला येथे oocyte सुपिकता दिली पाहिजे.

हेही वाचा – मलेरियाच्या एटिओपॅथोजेनेसिसचा परिचय

वंध्यत्वाची कारणे

1. गर्भधारणा स्त्री आणि पुरुष दोघांच्याही प्रजनन क्षमतेवर अवलंबून असते.

2. सुमारे 30-40% मध्ये पुरुष थेट जबाबदार असतो.

महिला: 40-55%

दोन्ही: 10%

उर्वरित 10% अस्पष्ट आहेत.

पुरुष वंध्यत्व कारणे

1. दोषपूर्ण शुक्राणुजनन
2. अपवाह वाहिनी प्रणालीचे अडथळे
3. योनीमध्ये शुक्राणू जास्त प्रमाणात जमा करण्यात अयशस्वी
4. सेमिनल द्रवपदार्थात त्रुटी

दोषपूर्ण शुक्राणुजनन

अ) फॉलिकल उत्तेजक संप्रेरक सेमिनिफेरस ट्यूबल्सच्या बेसल पेशींमधून शुक्राणुजनन उत्तेजित करते.

b) FSH सेर्टोली पेशींना एंड्रोजन बाइंडिंग प्रोटीन (ABP) आणि इनहिबिन B तयार करण्यासाठी उत्तेजित करते.

c) ABP टेस्टेस्टेरॉन आणि डीहायड्रोटेस्टेस्टेरॉनला एंड्रोजनची स्थानिक उच्च एकाग्रता राखण्यासाठी बांधते. म्हणजे शुक्राणुजननासाठी महत्वाचे.

ड) शुक्राणूजन्य प्रक्रिया पूर्ण होण्यासाठी अंदाजे 14 दिवस लागतात.

जन्मजात दोष

अ) अवतरणित वृषण: सुमारे 1-2% वंध्य पुरुषांमध्ये Vas deferens अनुपस्थित असतात.

ब) कार्टेजेनर सिंड्रोम: सिलीरी फंक्शन आणि शुक्राणूंची गतिशीलता कमी होते.

c) हायपोस्पेडियास: योनीमध्ये शुक्राणू जास्त प्रमाणात जमा करण्यात अयशस्वी.

इतर घटक

a) थर्मल फॅक्टर: वाढलेले स्क्रोटल तापमान, गरम वातावरणात काम करणे.

b) संसर्ग: गालगुंड, ऑर्किटिस, टी. मायकोप्लाझ्मा किंवा क्लॅमिडीया ट्रॅकोमॅटिस संसर्ग देखील गुंतलेला आहे.

c) अंतःस्रावी घटक: गोनाडोट्रॉफिनच्या कमतरतेमुळे टेस्टिक्युलर अपयश दुर्मिळ आहे. हायपर प्रोलॅक्टिनेमिया नपुंसकत्वाशी संबंधित आहे.

d) अनुवांशिक: पुरुषांमधील सामान्य गुणसूत्र असामान्यता ॲझोस्पर्मिया म्हणजे क्लाइनफेल्टर्स सिंड्रोम (47 XXY)

इ) आयट्रोजेनिक घटक: रेडिएशन, सायटोटॉक्सिक ड्रग नायट्रोफुरंटोइन, सिमेटिडाइन, बीटा ब्लॉकर्स, अँटीहाइपरटेन्सिव्ह, अँटी कॉन्व्हलसंट्स आणि अँटी डिप्रेसंट ड्रग्स शुक्राणूजन्य रोगात अडथळा आणू शकतात.

इम्यूनोलॉजिकल घटक: अँटीस्पर्म अँटीबॉडीजची उपस्थिती.

अपवाह नलिकाचा अडथळा

ट्यूबरक्युलर, गोनोकोकल किंवा शस्त्रक्रियेच्या आघातांसारख्या संसर्गामुळे अपरिहार्य नलिका अडथळा येऊ शकतात.

योनीमध्ये शुक्राणू जास्त प्रमाणात जमा करण्यात अयशस्वी होणे (स्थानिक समस्या)

इरेक्टाइल डिसफंक्शन. स्खलन दोष, हायपोस्पाडिया.

सेमिनल द्रवपदार्थात शुक्राणू

विलक्षण उच्च किंवा कमी प्रमाणात स्खलन, कमी फ्रक्टोज सामग्री. उच्च प्रोस्टॅग्लँडिन सामग्री

तपास

1. अर्ध द्रव विश्लेषण.
2. नियमित मूत्र विश्लेषण, एचबी, उपवास आणि पोस्ट प्रँडियल शुगर
3. सीरम एफएसएच, एलएच, टेस्टोस्टेरॉन, प्रोलॅक्टिन आणि टीएसएच
4. टेस्टिक्युलर बायोप्सी
5. ट्रान्सरेक्टल अल्ट्रासाऊंड (स्खलन नलिका अडथळा)
6. कॅरिओटाइप विश्लेषण (अनुवांशिक)
7. इम्यूनोलॉजिकल चाचण्या: दोन प्रकारचे ऍन्टीबॉडीज: (1) शुक्राणू एकत्र करणे (2) शुक्राणू स्थिर करणे

महिला वंध्यत्व कारणे

1. डिम्बग्रंथि घटक
2. ट्यूबल आणि पेरीटोनियल घटक
3. गर्भाशयाचे घटक आणि ग्रीवाचे घटक
4. एकत्रित घटक

डिम्बग्रंथि घटक: यात समाविष्ट आहे

• एनोव्ह्युलेटरी किंवा ऑलिगो-ओव्हुलेशन
• डिम्बग्रंथि राखीव कमी
• ल्यूटियल फेज दोष
• Luteinised unruptured follicles ओव्हुलेशनच्या निदानासाठी तपास
• बेसल शरीराचे तापमान बायफासिक नमुना
• ग्रीवाच्या म्यूकोसल अभ्यास
• योनि सायटोलॉजी
• संप्रेरक चाचण्या (एलएच, एफएसएच, प्रोलॅक्टिन, प्रोजेस्टेरॉन, ओएट्राडिओल)
• एंडोमेट्रियल बायोप्सी
• सोनोग्राफी
• डिम्बग्रंथि बायोप्सी
• लॅप्रोस्कोपी

हेही वाचा – नपुंसकत्व त्यांच्या श्रेणी आणि लक्षणांसह स्पष्ट करा

शारीरिक तपासणी

ED कारणीभूत रोग परिस्थिती शोधण्यासाठी संपूर्ण पद्धतशीर तपासणी आवश्यक आहे. मज्जासंस्थेची विशेष तपासणी ज्यामध्ये परिधीय, पाठीचा कणा, सुप्रास्पाइनल आणि दोन्ही सोमॅटिक आणि ऑटोनॉमिक मज्जासंस्था यांचा समावेश होतो ज्यामुळे कोणतीही न्यूरोलॉजिकल कमतरता शोधली जाते. परिधीय कडधान्ये आणि रक्तदाब विशेषत: फेमोरल आणि शक्य असल्यास पेनिल ब्लड प्रेशर परिधीय रक्तवहिन्यासंबंधी विकार वगळण्यासाठी तपासणी. हायपरप्रोलॅक्टिनेमिया वगळण्यासाठी अंतःस्रावी प्रणालीची तपासणी केली पाहिजे, विशेषत: गायकोमास्टियासाठी स्तन. हायपोगोनाडिझम आणि हायपोपिट्युटारिझम नाकारण्यासाठी अंडकोष आणि अक्षीय आणि जघन केसांसारखी दुय्यम लैंगिक वैशिष्ट्ये. ED चे जन्मजात आणि स्थानिक यांत्रिक कारणे वगळण्यासाठी जननेंद्रियाची तपासणी.

प्रयोगशाळा तपासणी

बेसलाइन हेमॅटोलॉजिकल आणि बायोकेमिकल स्क्रीन आवश्यक आहेत ज्यात Hb, TC, DC, ESR, यकृत कार्य चाचण्या, मूत्रपिंड कार्य चाचणी (रक्त युरिया, सीरम क्रिएटिनिन) यांचा समावेश आहे. यादृच्छिक रक्त शर्करा, रक्तक्षय, संसर्ग, यकृत आणि मूत्रपिंडासंबंधी कमजोरी, मधुमेह मेल्तिस आणि हायपर कोलेस्टेरोलेमिया वगळण्यासाठी सीरम कोलेस्टेरॉल. दुवा

मूत्रमार्गाचे संक्रमण वगळण्यासाठी मूत्र विश्लेषण आणि आवश्यक असल्यास हार्मोनल मूल्यमापन करणे कारण ते खूप महाग आहेत. यात हायपोगोनॅडिझम किंवा एंड्रोजनची कमतरता, हायपरप्रोलॅक्टिनेमिया आणि हायपोपिट्युटारिझम नाकारण्यासाठी सीरम टेस्टोस्टेरॉन, एस. डीएचईए-एस , प्रोलॅक्टिन, फॉलिकल स्टिम्युलेटिंग हार्मोन (एफएसएच) आणि ल्युटेनिझिंग हार्मोन (एलएच) च्या मोजमापांचा समावेश आहे.