हिवतापाचा परजीवी : मलेरिया रोगाचे कारक घटक प्लाझमोडियम, फॅमिली प्लाझमोडिडे, सबऑर्डर हेमोस्पोरिडिडे, ऑर्डर कोक्सीडियन वंशाचे प्रोटोझोआ आहेत. मादी ॲनोफिलीस डास चावल्याने हा आजार पसरतो
मानवांमध्ये रोग निर्माण करणारी प्रजाती आहेत
(1) P. vivax (2) P. मलेरिया, (3) P. ovale हे विकृतीशी निगडीत आहेत परंतु कोणताही मोठा मृत्यू नाही (4) P. falciparum काही संभाव्य घातक मलेरियासाठी जबाबदार आहे.
भारतात सुमारे 70 टक्के संसर्ग P. vivax मुळे होतात, 25 ते 30 टक्के फॅल्सीपेरममुळे आणि 4-8 टक्के मिश्रित संसर्गामुळे होतात. P. मलेरियाने वितरण प्रतिबंधित केले आहे आणि एकूण प्रकरणांपैकी 1 टक्क्यांपेक्षा कमी प्रकरणांसाठी जबाबदार आहे.
हेही वाचा – वंध्यत्वाचा परिचय, वंध्यत्वाची कारणे
मलेरियाचे जीवन चक्र
मलेरिया परजीवी विकासाच्या दोन चक्रांतून जातो:
मानवी चक्र (अलैंगिक चक्र) आणि मच्छर चक्र (लैंगिक चक्र. माणूस हा मध्यवर्ती यजमान आहे आणि डास हे निश्चित यजमान आहे.
अलैंगिक चक्र: जेव्हा संक्रमित डास एखाद्या व्यक्तीला चावतो आणि स्पोरोझोइट्स टोचतो तेव्हा अलैंगिक चक्र सुरू होते. P. falciparum, P. vivax, P. ovale संसर्गामध्ये रक्तामध्ये चक्र 48 तास आणि P. मलेरियामध्ये 72 तास टिकते.
मानवी शरीरात परजीवी ज्या विविध टप्प्यांतून जातो त्यात (अ) प्री-एरिथ्रोसाइट स्किझोगोनी (ब) एरिथ्रोसाइटिक स्किझोगोनी (क) गेमटोगोनी यांचा समावेश होतो
क्लिनिकल वैशिष्ट्ये
लक्षणे: पॅरोक्सिझम 3 क्लिनिकल टप्पे
अ) थंडीची अवस्था: थंडी वाजून ताप साधारण अर्धा तास असतो.
ब) उष्ण अवस्था: थरथरणाऱ्या उपांगांना आणि रुग्णाला तीव्र उष्णता जाणवते. स्टेज 3-4 तास टिकतो.
c) घामाची अवस्था: भरपूर घाम येतो आणि आरामाची भावना होऊन तापमान झपाट्याने कमी होते.
इतर लक्षणे
(1) डोकेदुखी (2) पाठदुखी (3) ओटीपोटात दुखणे (4) सांधेदुखी (5) मायल्जिया (6) भूक न लागणे (7) मळमळणे (8) उलट्या (9) कोरडा खोकला (10) सैल हालचाल (11) सामान्य अशक्तपणा (१२) चक्कर येणे (१३) अति तहान (१४) जळजळ
चिन्हे
(1) ताप (2) अशक्तपणा (3) स्प्लेनोमेगाली (4) हेपेटोमेगाली (5) ऑर्थोस्टॅटिक हायपोटेन्शन
हेही वाचा – टायफॉइड ताप किंवा आतड्यांसंबंधी तापाच्या एटिओपॅथोजेनेसिसचा परिचय
मलेरियाची गुंतागुंत
गंभीर मलेरिया, जागतिक आरोग्य संघटनेने परिभाषित केल्यानुसार, खालीलपैकी एक किंवा अधिक साष्टांग प्रणाम (मदतीशिवाय उठून बसण्याची असमर्थता), अशक्त चेतना असलेल्या परजीवी व्यक्तीला सूचित करते. श्वसनाचा त्रास किंवा फुफ्फुसाचा सूज, चक्कर येणे, रक्ताभिसरण कोलमडणे, असामान्य रक्तस्त्राव, कावीळ, हिमोग्लोबिन्युरिया किंवा गंभीर अशक्तपणा (हिमोग्लोबिन <5 gm/dl किंवा Hematocrit <15%)
प्रयोगशाळा निदान
निदान प्रथम रुग्णाने सादर केलेल्या किंवा वर्णन केलेल्या क्लिनिकल वैशिष्ट्यांद्वारे सूचित केले जाऊ शकते, नंतर परिधीय रक्तामध्ये परजीवींच्या उपस्थितीच्या पुराव्याद्वारे पुष्टी केली जाऊ शकते. मलेरियाच्या निदानासाठी मायक्रोस्कोपी ही महत्त्वाची पद्धत आहे. दुवा
- परिधीय स्मीअर
- जलद मलेरिया चाचणी
- हिमोग्राम
- LFT
वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न
मलेरियाची चिन्हे काय आहेत ?
(१) ताप (२) अशक्तपणा (३) स्प्लेनोमेगाली (४) हेपेटोमेगाली (५) ऑर्थोस्टॅटिक हायपोटेन्शन, ही मलेरियाची लक्षणे आहेत.
